Ciekawe zagadnienie prawne przedstawiono niedawno do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Otóż dotyczy ono możliwości żądania od małżonka dłużnika spełnienia świadczenia wynikającego z czynności prawnej, której stroną małżonek dłużnika nie był.
Pełna treść pytania prawnego jest nieco szersza aniżeli zasygnalizowałem na wstępie i brzmi następująco:
Czy przewidziane w art. 41 § 1 k.r.o. prawo wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków może być realizowane także przez wytoczenie powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika o zobowiązanie do spełnienia świadczenia wynikającego z czynności prawnej, której stroną małżonek dłużnika nie był, i czy uprawnienie to pozostaje aktualne również wtedy, gdy świadczenie to objęte jest już tytułem egzekucyjnym wydanym uprzednio przeciwko samemu dłużnikowi?
Pytanie wystosował Sąd Okręgowy w Tarnowie (postanowienie Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 25 października 2018 r. I Ca 436/18) a będzie je rozstrzygał trzyosobowy skład sędziów III Wydziału Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.
Wydział III Izby Cywilnej Sądu Najwyższego rozpatruje sprawy problemowe ze wszystkich okręgów sądów apelacyjnych, dla spraw ze skarg kasacyjnych i innych środków odwoławczych oraz dla spraw związanych z kompetencjami pozainstancyjnymi z okręgu sądu apelacyjnego w Krakowie, dla rozpoznawania skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Sprawy z okręgów sądów apelacyjnych w Warszawie i Rzeszowie rozpatruje Wydział I , sprawy z okręgów sądów apelacyjnych w Poznaniu, Szczecinie i Łodzi Wydział II, z okręgów sądów apelacyjnych w Gdańsku, Białymstoku i Lublinie Wydział IV a z okręgów sądów apelacyjnych we Wrocławiu i Katowicach Wydział V Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.
Nie znam stanu faktycznego sprawy ale być może małżonek dłużnika nie tylko nie był stroną czynności ale nie wyraził na nią zgody. Gdyby wierzyciel dysponował pisemną zgodą małżonka dłużnika mógłby po uzyskaniu orzeczenia przeciwko dłużnikowi wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika na podstawie art. 787 k.p.c. Chociaż z drugiej strony powołany w pytaniu przepis art. 41 k.r.o dotyczy zobowiązań zaciągniętych za zgodą małżonka. Mam nadzieję, że po rozstrzygnięciu sprawy uda się dotrzeć do uzasadnienia.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego dotyczące nadawania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika poniżej:
Art. 787. Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.
Art. 787(1). Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Art. 787(2). Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności według przepisów art. 787 i art. 787(1) oraz prowadzenia na podstawie tak powstałego tytułu wykonawczego egzekucji do tych składników, które należałyby do majątku wspólnego, gdyby umowy majątkowej nie zawarto. Przepis niniejszy nie wyłącza obrony małżonków w drodze powództw przeciwegzekucyjnych, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi natomiast co następuje:
Art. 41. § 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.
§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
§ 3. Jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.
Sprawa dotycząca w/w zagadnienia prawnego została zarejestrowana w Sądzie Najwyższym w grudniu 2018 pod syg. akt. III CZP 106/18 i oczekuje na wyznaczenie terminu.
{ 4 komentarze… przeczytaj je poniżej albo dodaj swój }
Treść pytania – a dokładniej odwołanie do art. 41 par. 1 – wskazuje raczej że zgoda małżonka była. Chodzi raczej o to, czy konieczne jest dwuetapowe postępowanie (najpierw pozwanie jednego z małżonków, a potem klauzula przeciwko drugiemu) czy można od razu uzyskać tytuł egzekucyjny przeciwko obojgu. Możliwe też, że zgoda była, ale nie ma dokumentu umożliwiającego nadanie klauzuli.
Moim zdaniem – technicznie małżonek dłużnika nie jest dłużnikiem, ani nie odpowiada za długi swojego małżonka, a jedynie przepisy zezwalają czasami na prowadzenie egzekucji z tego majątku dłużnika, który należy do wspólnoty majątkowej (czyli de facto nie należy bezpośrednio do dłużnika). I tylko tyle. A jako że małżonek dłużnika nie jest dłużnikiem, to nie widzę podstaw do pozywania jego (jak potem miałaby wyglądać klauzula? Z ograniczeniem do majątku wspólnego? Zresztą pytanie nie ma w intencji „egzekucji z majątku wspólnego”, tylko „zobowiązanie do spełnienia świadczenia”, czyli dużo ponad to, co jest nawet w 41.1, bo w KRiO nic nie ma o obowiązku spłaty długów małżonka).
Przy odpowiedzialności z hipoteki też nic nie ma o zobowiązaniu do spełnienia świadczenia, a nie ma większych wątpliwości, że można i należy pozwać dłużnika rzeczowego o zapłatę aby móc prowadzić egzekucję.
Ograniczenie odpowiedzialności małżonka do majątku wspólnego i to nawet już na etapie treści wyroku (tytułu egzekucyjnego), a nie dopiero w treści klauzuli, nie jest żadnym problemem.
Różnica z hipoteką jest taka, że w jej przypadku chcemy egzekwować z majątku kogoś innego, niż dłużnik. Natomiast w omawianym przypadku chcemy nadal egzekwować z majątku dłużnika, tylko wchodzącego w skład „specjalnej” formy współwłasności. Ponadto nie widzę celu, aby przy nadawaniu klauzuli należało wykazywać zgodę dokumentem, a w innym przypadku – nie. To wbrew zasadzie „racjonalnego ustawodawcy”, jak i „zaufaniu obywatela do państwa” (żona mogła stwarzać pozory zgody, bo ufała, że zgodnie z przepisami bez zgody pisemnej jej zachowanie nie ma znaczenia, a potem zmieniono poprzez wykładnię zasady gry w trakcie gry).